Als je een bijstandsuitkering, Wajong of ziekte-uitkering ontvangt, herken je het wel: er ploft een brief op de deurmat met de oproep voor een gesprek op die en die datum. In dat gesprek zullen je mogelijkheden in kaart worden gebracht. Gelieve je CV mee te brengen.
Van schrik valt de brief uit je handen. Wat? Een CV? Zweetdruppeltjes prijken op je voorhoofd. Alleen al het idee aan betaald werk bezorgt je een angstaanval. Je bent burn-out, depressief of gewoonweg niet in staat om meer dan een paar uurtjes vrijwilligerswerk per week te verrichten. Hoe kom je ooit dit gesprek door?
Doodsangst voor opleggen werkuren
Zelf maakte ik dit een paar jaar geleden mee. Ik kreeg een uitnodiging om op gesprek te komen. Maar ja, een uitnodiging? Het is natuurlijk een verplichting.
Aangezien ik alleen naar het gesprek zou gaan, sloeg de angst toe. Wat als ze me werkuren zouden opleggen? Wat als ik niet serieus werd genomen? Vanaf die dag was ik een brok stress. Slapen ging niet meer en ik moest steeds huilen. Twee weken lang zag ik tegen het gesprek op, om uiteindelijk zwaar gestrest en huilend binnen te lopen.
Gelukkig viel het mee en werd ik wel degelijk serieus genomen. Er werd me niets opgelegd en daar ben ik zo ontzettend blij om. Net als bij veel mensen met autisme werken druk en dwang verlammend bij mij. Zonder enige druk verricht ik nu vrijwilligerswerk en doe ik ervaring op voor later. Maar de angst voor een nieuwe oproep laait op bij elk poststuk van mijn uitkeringsinstantie.
1. Neem je begeleider of een dierbare mee
Als je voor een gesprek wordt opgeroepen, zorg dan dat je je begeleider of een dierbare meeneemt. Het is verschrikkelijk spannend om naar zo’n gesprek te gaan, laat staan alleen. Twee mensen horen meer dan een en de ander kan je ondersteunen, bijvoorbeeld als je even niet uit je woorden komt of om je situatie toe te lichten.
Vooral je begeleider kan een grote rol spelen. Iemand van de uitkeringsinstantie zal je verhaal mogelijk eerder serieus nemen als je begeleider dit bevestigt en onderbouwt. Is het gesprek op een specifieke dag en tijd ingepland en kan je begeleider of dierbare niet? Neem dan contact op met de uitkeringsinstantie en geef aan dat je het gesprek wilt verplaatsen omdat je iemand mee wilt nemen.
2. Doe je voor zoals je daadwerkelijk bent
Ik weet als geen ander hoe het is om overschat te worden. Zo werd ik jaren geleden met een burn-out beter gemeld door de UWV-arts. Hij gaf aan dat ik nu eenmaal geen gebroken been heb. Ik was dan ook gewend om mij goed voor te doen. Voor hem zag ik er fris en fruitig uit, iemand die gerust fulltime zou kunnen functioneren. Toen hij vroeg hoe het ging, zei ik dat het wel goed ging. Ik zat namelijk al een tijdje thuis en daar waren niet de stressbronnen en prikkels die ik op mijn werk had. Ik was echter totaal niet toe aan een baan en heb sindsdien geen arbeidsvermogen meer gehad.
Met andere woorden: laat zien hoe het daadwerkelijk gaat. Doe je niet beter voor dan je bent. Laat zien dat het gesprek spannend voor je is en hou tranen niet tegen. Het is geen sollicitatiegesprek, maar een beoordeling. Deze beoordeling zal ook nog eens in zeer korte tijd plaatsvinden. Trek bijvoorbeeld de kleding aan die je thuis ook draagt, dus niet je nette zondagskleding.
Uiteraard is het niet de bedoeling dat je dingen overdrijft of acteert. Als je alles erg aandikt, wordt dat echt wel gezien en dan word je niet meer serieus genomen.
3. Bereid het gesprek goed voor
Zorg ervoor dat je het gesprek goed voorbereidt. Misschien geeft de oproep weinig informatie over de aard van het gesprek, maar je kunt er vanuit gaan dat er zal worden gekeken hoeveel arbeidsvermogen je hebt. Bereid je dus op het ergste voor en bepaal wat jouw doel is van het gesprek. Dit kun je samen met je begeleider of dierbare doen.
Zorg dat je je mogelijkheden en beperkingen puntsgewijs op papier zet. Denk hierbij aan psychische en lichamelijke beperkingen, het aantal uren dat je denkt te kunnen werken, wat er gebeurt als je over je grenzen heen gaat en hoe het in het verleden is misgegaan.
Noteer wat je de afgelopen jaren allemaal hebt gedaan om te groeien of te herstellen:
- Welke behandelingen heb je gehad?
- Hoe vaak ben je naar de huisarts geweest en waarom?
- Heb je cursussen of trainingen gevolgd? Dit mag ook een taal of iets creatiefs zijn.
- Heb je vrijwilligerswerk of betaald werk verricht?
- Doe je aan mantelzorg?
- Heb je geparticipeerd in de samenleving door bijvoorbeeld naar activiteiten in het wijkcentrum te gaan?
In de huidige Participatiewet wordt gekeken hoezeer je in de samenleving participeert. Als je op dit moment geen of weinig arbeidsvermogen hebt, maar wel moeite doet om te participeren, zal je in het gesprek een positieve indruk maken. Belangrijk is dat je laat zien dat je meewerkt, maar ook beperkt bent. Zo wordt je eerder serieus genomen.
Als er een aantal werkuren wordt voorgesteld, maar dit niet haalbaar voor je is, geef dan aan wat je wel denkt te kunnen bereiken. Laat zien dat je bereid bent om te groeien en aan je herstel te werken. Soms is het volgen van een cursus al een mooi doel voor de komende periode.
4. Neem een vriendelijke, meewerkende houding aan
Tijdens gesprek is het aan te raden om een vriendelijke, meewerkende houding aan te nemen. Misschien kun je niet tegen autoriteit en mensen die je mogelijk ergens toe dwingen, maar het heeft geen zin om een chagrijnig gezicht te trekken.
De persoon voor je wil je mogelijk vooral helpen. Zie hem of haar dus ook zo en kijk of je samen tot een juist oordeel kunt komen. Meewerkend betekent niet dat je genoegen moet nemen met een verkeerd oordeel, maar dat je laat zien dat je alles binnen je mogelijkheden wilt proberen.
5. Neem bewijsmateriaal mee
Het is zeer belangrijk om bewijsmateriaal mee te nemen. Verzamel alle behandelplannen, rapporten en uitslagen van je psychische en lichamelijke geschiedenis die je verhaal kunnen onderbouwen en neem die in een map mee. Zo kun je schriftelijk aantonen dat je bijvoorbeeld een diagnose hebt, in het verleden in bepaald werk bent vastgelopen of zwaar lichamelijk werk niet aankunt.
Geef nooit originele stukken af, maar vraag indien nodig of iets gekopieerd kan worden. Je kunt ook uit voorzorg kopieën meenemen.
6. Maak aantekeningen of een geluidsopname
Maak tijdens het gehele gesprek aantekeningen of vraag of je begeleider of dierbare dit voor je doet. Tijdens het gesprek zullen er belangrijke dingen worden gezegd of zelfs besluiten worden genomen. Het is belangrijk dat dit op papier komt te staan, zodat je hier later naar kunt verwijzen. Het zou vervelend zijn als je bij een volgend gesprek iemand anders treft, die er een hele andere visie op nahoudt. In dat geval kun je naar het vorige gesprek verwijzen.
Behalve dat je zelf dingen noteert, kun je vragen of afspraken door de uitkeringsinstantie op papier worden vastgelegd. Dan heb je zeker weten bewijsmateriaal.
Je kunt het gesprek ook opnemen, bijvoorbeeld op je mobiele telefoon. Volgens de wet is dit toegestaan indien je zelf aan het gesprek deelneemt (2). Eventueel kun je dit vooraf melden of vragen. Hou de opname wel voor eigen gebruik. Het is puur bedoeld als bewijsmateriaal dat iets daadwerkelijk gezegd is.
7. Wees op de hoogte van rechten en plichten
Allereerst is het belangrijk dat je je aan de regels van de uitkeringsinstantie houdt. Heb je een sollicitatieplicht? Neem dan je sollicitatiebrieven mee en toon indien nodig aan dat je je aan je plicht hebt gehouden. Ga je op vakantie? Geef dit dan tijdig door. Zo kun je tijdens het gesprek niet gewezen worden op zaken waarin je iets fout hebt gedaan.
Verder is het verstandig om je in te lezen in het arbeidsrecht. Ben je van mening dat je momenteel geen arbeidsvermogen hebt? Zoek dan uit of je aan de criteria voldoet.
Een persoon heeft volgens de wet arbeidsvermogen als hij aan de volgende vier criteria voldoet:
- U kunt een taak uitvoeren in een arbeidsorganisatie. Hiermee bedoelen wij dat u misschien niet alle taken aankunt die horen bij een baan. Maar u kunt wel een taak uitvoeren die onderdeel uitmaakt van de baan.
- U heeft basale werknemersvaardigheden. Hiermee bedoelen wij onder andere dat u zich kunt houden aan afspraken.
- U kunt ten minste 1 uur aaneengesloten werken. Hiermee bedoelen wij dat u minimaal 1 uur uw aandacht bij het werk kunt houden, zonder dat u hierbij bijvoorbeeld intensieve begeleiding nodig heeft.
- U bent ten minste 4 uur per dag belastbaar. Hiermee bedoelen wij dat u minimaal 4 uur per werkdag moet kunnen werken (1).
De kans is groot dat je gesprekspartner probeert te ontdekken of je arbeidsvermogen hebt. Misschien wordt er gevraagd hoeveel uur je per dag kunt functioneren. Kun je bijvoorbeeld met bloed, zweet en tranen vier uur op maandag werken, maar ben je de dagen erop zwaar overprikkeld? Zeg dan niet dat je vier uur per dag kunt werken.
Hou het aan de veilige kant en vraag je af wat daadwerkelijk haalbaar is. Niemand heeft er iets aan als je werkuren krijgt opgelegd die je niet kunt waarmaken. Het risico is dan groot dat je opnieuw uitvalt.
8. Blijf netjes als het misloopt
Waarschijnlijk is je grootste angst dat je niet serieus genomen wordt en arbeidsvermogen krijgt opgelegd die niet hebt. Helaas kan het voorkomen dat je iemand voor je hebt die zich niet in je kan verplaatsen en je verkeerd beoordeelt. De kans bestaat dat die je daadwerkelijk dingen oplegt.
Ik kan me goed voorstellen dat je dan totaal in paniek en emotioneel raakt. Misschien krijg je wel een woedeaanval, omdat het zo onrechtvaardig is. Probeer jezelf toch enigszins rustig te houden. Het is geen goed idee om de gesprekspartner uit woede voor van alles uit te maken.
Wel kun je gerust je emoties tonen. Krijg je een huilbui of raak je volledig in paniek? Sta dit dan toe. Laat zien hoezeer het je van slag brengt. Waarschijnlijk verandert dit weinig aan het oordeel, maar het laat wel zien wat het met je doet.
Hou jezelf voor dat je in bezwaar kunt gaan en het hier niet bij laat zitten. Natuurlijk is het gesprek een verschrikkelijke teleurstelling, maar op dat moment kun je slechts het gesprek verlaten en nieuwe plannen maken. Soms is een second opinion mogelijk of kun je nieuwe bewijsstukken regelen bij een behandelaar of huisarts.
Eventueel kun je een advocaat inschakelen. Je kunt dan samen bezwaar aantekenen. Let hierbij goed op de bezwaartermijn. Heb je geen rechtsbijstandsverzekering? Dan heb je mogelijk recht op gefinancierde rechtsbijstand. Dat betekent dat een deel van de kosten worden vergoed, afhankelijk van je inkomen. Kijk voor meer informatie op www.rechtsbijstand.nl. Voor vragen kun je ook het Juridisch Loket bellen.
9. Vraag om hulp of re-integratie
Luidt het oordeel dat je meer uren moet gaan werken of betaald werk moet verrichten? Dan kun je om hulp vragen. Voor mensen met een beperking, zoals autisme, is het vaak lastig om een passende baan te vinden.
Geef aan dat je graag wilt meewerken, maar dat je dit niet alleen kunt. Als de uitkeringsinstantie je aan het werk wil hebben, dan zal die je moeten begeleiden. Vraag naar de mogelijkheden voor arbeidshulpverlening of re-integratie. Eventueel kun je informeren of het mogelijk is om een cursus of opleiding te volgen om je mogelijkheden te verbreden. Er bestaan subsidies voor en sommige gemeenten verlenen bijzondere bijstand.
10. Vraag om een aparte gespreksruimte
Toen ik werd opgeroepen voor een gesprek, zag ik tot grote schrik dat het gesprek in een soort kantoortuin zou plaatsvinden. Overal om mij heen zaten mensen in gesprek, te bellen en te typen. Een waterval aan prikkels, dus!
Aangezien ik al zwaar overstuur binnenkwam, omdat ik zo bang was, was dit beslist geen geschikte ruimte voor mijn gesprek. Gelukkig kwam mijn gesprekspartner ook tot die conclusie en werd er razendsnel een privéruimte geregeld.
Ik vind het van de gekke dat dit niet vanzelfsprekend is, aangezien je in zo’n gesprek zeer persoonlijke dingen vertelt. Mocht dit je overkomen, vraag dan naar een aparte gespreksruimte. Is dit niet mogelijk en weet je zeker dat je zo geen gesprek kunt voeren? Probeer het gesprek dan naar een andere datum te verplaatsen waarop een privéruimte wel beschikbaar is. Beter nog: informeer vooraf telefonisch of het gesprek in een aparte ruimte plaatsvindt.
Alles bij elkaar is het nogal wat, zo’n gesprek waarin er over je geoordeeld wordt. Het is iets waar we allemaal doorheen moeten, vaak met grote stress vooraf. Ik hoop dat deze tips je helpen om het gesprek goed door te komen. Jouw gezondheid gaat boven alles!
Wat zijn jouw ervaringen bij de gemeente of het UWV? En heb je nog aanvullende tips?
Ik had ‘m laatst al gelezen maar had nog niet gereageerd 🙂 Het lijkt me een stressvolle situatie, zo’n gesprek, omdat er inderdaad een kans is dat je net een weinig begripvolle persoon tegenover je treft. Het minste wat je dan kunt doen is jezelf goed voorbereiden. Jouw tips zullen daar menigeen bij helpen!
Ik had m’n moeder mee, maar die bleef lekker beneden zitten. Bij ’t UWV in Alkmaar heeft elke arbeidsdeskundige een apart kantoor, dus dat was geen probleem (nu zit in bij een ander kantoor vanwege verhuizing, dus als ik ooit daar terecht kom is ’t vast wel wennen).
De arbeidsdeskundige hield zich erg aan ’t feit vast dat hij niks van mijn aandoeningen wilde weten omdat ’t medisch beroepsgeheim was. “Ja maar je moet m’n hele situatie weten om een goed beeld te kunnen schetsen, en ik vertel ’t je vrijwillig, dus je hoeft niet bang te zijn of zo,” zei ik. Ik had zelfs m’n medicatie mee.
Als Autist zijnde word je al snel bestempeld as ‘niet goed met communicatie’ en mensen zijn dan ook meestal erg verbaasd dat ik heel simpel, heel makkelijk, kan praten waar ik tegen aan loop. “Maar ik moet wel, anders krijg ik nooit de hulp die ik nodig heb!” is meestal wat ik er op antwoord.
Ik kan ook best wel lekker babbelen met iemand. ‘Training’ door m’n werk als telemarketeer vroeger en natuurlijk bij de radio stations waar ik gevrijwilligd heb.
Maar zolang je duidelijk kan uitleggen waar je tegen aan loopt, en waarom dingen niet kunnen of mis kunnen gaan, is er niks aan de hand. En dat lukt eigenlijk alleen door acceptatie van je eigen limieten, er niet overheen te gaan. Je scoort punten door aan te geven dat je wel wilt werken zoals elk ander persoon maar ’t simpel niet kunt vanwege —- alles waar je tegen aan loopt.
Maar zelfs al zou je arbeidsgeschikt uit ’t gesprek komen is er niks aan de hand!!! Het UWV heeft hele goeie begeleiding terug naar werk. Een vriend van mij heeft arbeidsvermogen volgens ’t UWV en ze zijn met hem aan ’t werken naar een baan met zijn precieze keuzes en hij voelt zich er fijn bij. Ze hebben hem zelfs weer zover gekregen om met een psycholoog te gaan praten om beter met z’n issues om te kunnen gaan.
Het UWV is echt niet de boeman, maar ze moeten nou eenmaal iedereen opnieuw controleren omdat er heel veel mensen misbruik hebben gemaakt van de regels van vroeger.
Bedankt voor het delen van je ervaring en tips. En fijn om te horen dat het UWV ook zeker hulpvaardig kan zijn.