Bij autisme komt overprikkeling vaak voor. Hierbij komt een overdaad aan prikkels binnen, met alle psychische en fysieke klachten van dien. Maar wist je dat er ook een tegenhanger bestaat? Mensen met een autismespectrumstoornis (ASS) kunnen namelijk ook onderprikkeld raken. Wat is onderprikkeling en hoe ga je ermee om?
Bij onderprikkeling komen er juist te weinig prikkels binnen. Misschien heb je het wel eens meegemaakt: je hangt maar op de bank, hebt allerlei leuke ideeën, maar je krijgt maar niets uit je handen. De motivatie ontbreekt volledig. Het kan zelfs zo zijn dat je je te ontspannen voelt om iets te doen. De prikkel om te beginnen is er gewoonweg niet.
De omgeving denkt misschien dat je depressief bent. Natuurlijk komt depressie bij autisme geregeld voor, maar bij onderprikkeling wordt dit label wel eens foutief opgeplakt. Zorg er wel voor dat je dit goed laat onderzoeken, want in sommige gevallen is er sprake van beide – soms zelfs afwisselend van elkaar.
Geen motivator
Mensen met autisme hebben behoefte aan een rustige omgeving met weinig prikkels. Dat betekent niet dat er helemaal geen prikkels mogen zijn. Ook wij houden van levendigheid en afwisseling, zolang we er maar controle over hebben.
Als je onderprikkeld bent, ontbreekt er een motivator om tot iets te komen. Denk aan een kop koffie die een energiestoot geeft, een vrolijk muziekje waar je blij van wordt of een stukje wandelen dat inspireert. Het probleem is vaak dat je zelf nog niet weet wat je motivator is. Als je eenmaal weet wat het is, helpt de motivator je te activeren. De motivator activeert je hersenen en geeft dat duwtje in de rug om aan een taak te beginnen.
Zelf kan ik zeer gemotiveerd raken na een overleg of een gesprek met een cliënt. Aangezien deze afspraken staan ingepland, kom ik er niet onderuit. Ik moet wel op het gesprek verschijnen. Terwijl ik ervoor soms tot niets in staat ben, fleur ik tijdens het gesprek helemaal op. Opeens voel ik weer waarom ik dit werk doe. Ik voel mij nuttig en voldaan. Na het gesprek lukt het mij om de taken van de dag uit te voeren.
Een stappenplan bij onderprikkeling
Onlangs sprak ik met ervaringsdeskundige autisme Michael Muller. Hij deelde met mij het volgende stappenplan bij onderprikkeling.
1. Zoek je motivator
Probeer te ontdekken wat jouw motivator is. Wat heeft in het verleden geholpen om tot iets te komen? Was dat een computerspelletje in de ochtend, het nieuws kijken of moet je per se bepaalde schoenen aan hebben? Het kan iets heel kleins zijn, iets wat je voorheen wel deed maar uit je routine is geraakt. Eventueel kun je samen met een begeleider kijken wat jou motiveert en positief prikkelt.
2. Pas op dat je niet doorschiet
Heb je je motivator gevonden? Dan bestaat de kans dat je hierin doorschiet. Gamen in de ochtend is leuk, maar kan uit de hand lopen. Er moet een rem worden ingebouwd, zodat je erna daadwerkelijk aan je taken begint.
Een rem kan een wekker zijn, die bijvoorbeeld na een half uur afgaat. Je moet dan stoppen met de motivator. Is jouw motivator langer uitslapen voordat je naar je werk gaat? Maak dan een tijdsafspraak met je werkgever. Spreek af dat je bijvoorbeeld een kwartier later mag beginnen en dat kwartier later op de dag inhaalt. Verder kan het helpen om je wekker verder van je bed zetten, zodat je wel uit bed moet stappen om hem uit te zetten. De fysieke handeling ervan zorgt dat je geprikkeld wordt.
3. De activiteit uitvoeren
Als de motivator werkt, lukt het je om aan de taak te beginnen en die af te ronden.
4. Geef jezelf een compliment
Is het je gelukt om de taak af te ronden? Geef jezelf dan een compliment. Zie in dat je iets goeds hebt gedaan. En ja, ik ken de neiging om te zeggen ‘maar dat is toch normaal?’ Dat klopt, voor mensen zonder autisme is het normaal. Maar voor ons kunnen boodschappen doen en de afwas doen verschrikkelijk groot zijn, iets waar we als een berg tegenop zien.
5. Beloon jezelf
Nu de taak is afgerond, heb je tijd om je motivator af te ronden, bijvoorbeeld gamen, koffie te drinken of te schilderen. Daarnaast mag je jezelf gerust belonen. Doe iets wat je echt fijn vindt, bijvoorbeeld een ijsje eten of Netflixen.
6. Pas op voor overprikkeling
Pas op dat je in dit stappenplan niet doorschiet en overprikkeld raakt. De motivator zorgt voor een stimulans waardoor je in beweging komt. Maar teveel stimuli kunnen juist voor overprikkeling zorgen. Pas op dat je niet te veel taken op je neemt, nu je gemotiveerd bent. Blijf je grenzen in de gaten houden.
7. Behoud rust en regelmaat
Onderprikkeling kan gek genoeg ontstaan na een heftige dag van overprikkeling. De volgende dag kan hierdoor helemaal ontregeld zijn, waardoor je ritme verstoord is en je bijvoorbeeld later naar bed bent gegaan.
Zorg dat je weer op tijd naar bed gaat, op de normale tijden gaat eten en genoeg rust inbouwt. Wees mild voor jezelf. De motivator kan je motiveren tot een kleine taak, die voor deze dag al voldoende is. Dit kan al het smeren en eten van je broodboterham zijn.
Zoek hulp als je er niet uitkomt
Lukt het echt niet om tot iets te komen? Misschien is er dan meer aan de hand. Maar het kan ook zijn dat dit stappenplan niet voor jou geschikt is. Neem bij twijfel contact op met je huisarts of behandelaar.
Wat helpt jou als je onderprikkeld bent? Deel je ervaringen onder dit artikel.
Niets missen? Ook wanneer je op dit blog!
Bekijk ook de video
