In het leven hebben we allemaal te maken met gevoelens. We kunnen bang, blij, boos en verdrietig zijn afhankelijk van de situatie en de mensen om ons heen. We kunnen fysieke klachten krijgen door stress, zogenaamde psychosomatische klachten, en zelfs in paniek raken.
Mensen met autisme ervaren geregeld een achtbaan aan gevoelens. Het ene moment voel je je goed, het andere moment ben je compleet in paniek omdat iets niet gaat zoals je wilt. Deze gevoelens kunnen enorm overweldigend zijn, niet alleen voor jou, maar ook voor je omgeving.
Zou het niet handig zijn als je een overzicht had van deze gevoelens en weet wanneer ze mogelijk optreden? En nog beter: dat je weet hoe je moet handelen.
Inzicht in je gevoelens met de gevoelsthermometer
Om te weten hoe je bij bepaalde gevoelens kunt handelen, is het belangrijk om inzicht te krijgen in de situaties waarin ze optreden. In het boek Autisme Anders Bekijken door Suzanne Agterberg-Rouwhorst wordt gewerkt met een stressthermometer, waarin de spanningsopbouw in kleur wordt aangegeven. Hierbij betekent groen dat je ontspannen bent en rood dat de situatie escaleert (1).
Tijdens een training voor volwassenen met autisme bij het Dr. Leo Kannerhuis werd eveneens met een stressthermometer gewerkt. Hierbij voegden wij een extra kleur toe, namelijk paars. Ook bevat deze thermometer meer tussenfases, zodat de spanningsopbouw beter kan worden uiteengezet.
Werkblad gevoelsthermometer
Geïnspireerd door de training bij het Dr. Leo Kannerhuis heb ik een werkblad gemaakt waarin je je gevoelens per kleur kunt opschrijven. Bovendien kun je bij elke fase aangeven wat je kunt doen om je stress te verlagen en hopelijk in een lagere kleur terecht te komen. Ook kun je noteren wat je omgeving kan doen, dus wat je nodig hebt.
De bedoeling is dat je bij jezelf nagaat wat je per kleur precies voelt. Misschien voel je niets als je ontspannen bent (groen) of ben je blij en voelen je ledematen lekker aan. Bij lichte stress (geel) gaat je ademhaling misschien iets sneller en voelen je armen bijvoorbeeld gespannen aan. Bij matige stress (oranje) zijn de klachten al wat erger, maar nog niet genoeg om overprikkeld te zijn. Mogelijk krijg je het gevoel te willen vluchten, maar lukt het nog om te blijven. Misschien voel je je licht misselijk en heb je hoofdpijn. Bij erge stress (rood) ben je waarschijnlijk overprikkeld. Wellicht ben je oververmoeid, heb je hartkloppingen, voel je je volledig gestrest en zit je tegen paniek aan. In de hoogste fase (paars) ben je daadwerkelijk in paniek en is totale rust de enige manier om je emoties te laten zakken.
Vaak is het zo dat hoe hoger je in de thermometer terecht komt, hoe moeilijker het wordt om je emoties te laten zakken. Bij matige stress kun je vaak nog veel doen om overprikkeling te voorkomen, maar bij erge stress of paniek is meestal totale rust nodig en dat voor een langere tijd. Voorkomen is dus beter dan genezen.
Als voorbeeld kun je hier mijn ingevulde gevoelsthermometer bekijken:
Het is goed mogelijk dat jouw gevoelsthermometer er anders uitziet. Soms is het lastig om inschatten bij welke tussenkleur welke gevoelens horen. Er bestaat ook een zekere overlap en elke situatie is anders. Zo zal je bij een paniekaanval mogelijk andere klachten hebben dan wanneer je je zorgen maakt om je financiële situatie.
Mocht je het invullen moeilijk vinden, vraag dan hulp aan je omgeving of begeleider. Het kan lastig zijn om te bepalen hoe je per kleur het beste kunt handelen of wat de omgeving kan doen. Zodra je de gevoelsthermometer hebt ingevuld, kun je die uitprinten en zorgen dat je die altijd bij je hebt. Ook kun je een kopie aan dierbaren verstrekken, zodat zij meer inzicht in je gevoelens hebben en weten hoe ze kunnen handelen.
Zelf de gevoelsthermometer invullen?
Download hier het werkblad van de autisme gevoelsthermometer voor Word
(1) https://www.autismepaspoort.nl/index.php/informatie/downloads/
Mooi hoe je dit idee verder hebt ontwikkeld nav je training. Denk dat het mensen met stress kan helpen e.e.a. helderder op een rijtje te krijgen. Misschien kun je (of beter: kan men) ook nog specifieke situaties toevoegen waarin een hogere kleur naar boven dreigt te komen (bijv: iets nieuws moeten doen, een tentamen, etc etc), ten bate van herkenning/bewustwording?
Bedankt voor je reactie en toevoeging. Specifieke situaties kunnen inderdaad wat meer duidelijkheid geven.
Heel interessant om eens die van een ander te zien. Die van mij beslaat 5 A4 tjes, niet echt heel overzichtelijk. Ik vind het nog wel lastig om daardoor toe te passen. In die van mij hebben we per niveau lichamelijke klachten, gevoelens, gedachten en gedrag gezet en een kolom met wat te doen (gewenst gedrag). We werken sinds deze week met gekleurd papier. Ik leg dan een gekleurde Post-it met de kleur van mijn dag op dat moment neer voor mijn partner. Daarop staat geschreven wat hij kan doen om te helpen en wat hij beter niet kan doen, bijvoorbeeld grapjes maken als ik rood ben. Ik heb nog veel moeite met aanvoelen waar ik zit. Het enige signaal dat ik goed herken is chagrijnig zijn en dan zit ik al in rood. Groen ben ik helaas al jaren nooit meer. Hopelijk komt dat nog eens.
Wat slim om met gekleurde papiertjes te werken. Zo kun je zonder iets te hoeven zeggen aangeven hoe je je voelt of welk gedrag wel of niet gewenst is. Het aanvoelen kan inderdaad lastig zijn. Ik hoop dat je toch weer momenten kunt meemaken dat je in het groen komt, als is het maar voor even.